Zes dingen die niet waar blijken te zijn (maar we toch geloofden)

Ophef, polarisatie en een bezoedeld debat. De tijdlijnen van mijn sociale media-kanalen raken overspoeld met beelden en video’s met opruiende teksten die steeds harder van toon lijken te worden. Meningen worden gespuid met de hakken in het zand. Het liefst nog met een foto of video erbij, waarmee ze hun eigen gelijk willen bewijzen. Daar is natuurlijk niets mis mee, want iedereen heeft recht op een eigen mening, maar vaak wordt niet nagedacht of hun informatie wel klopt.

Hoe weet je of het klopt wat je ziet?

Om maar meteen met de deur in huis te vallen: er is niet één waarheid, maar iedereen heeft zijn eigen waarheid. Alles wat je te zien krijgt of hoort, komt vanuit een bepaalde invalshoek en heeft een bepaalde reden. Je krijgt altijd een versie van een gebeurtenis te zien, of je nu het journaal kijkt, de krant leest of websites bezoekt. Iedere partij selecteert het verhaal dat hij wil vertellen of laten zien, waardoor het verhaal altijd subjectief is.

Objectiviteit bestaat niet, ook al is dit het hoogste streven in de journalistiek. Journalisten proberen daarbij altijd de vertaalslag te maken tussen gebeurtenis en de ontvanger van het nieuws. Dat journalisten ook niet altijd goed weten hoe de wereld in elkaar steekt, laat het volgende filmpje zien in het artikel ‘Journalisten begrijpen niets van de wereld’. De Zweedse statisticus Hans Rosling stelt dat de media hun publiek stelselmatig op een verkeerd beeld van de wereld trakteren:

1. Russen vochten mee in Syrië

Zelfs de NOS (met doorgaans goed geïnformeerde journalisten en een bekwame eindredactie) maakt soms een uitglijder. De NOS zou bewijs hebben dat de Russen daadwerkelijk in Syrië mee vochten en dat nieuws werd gretig overgenomen door anderen. Toch blijkt het niet waar, zo blijkt uit dit artikel op 925.nl

2. De cassettespeler als iPhone-lader

Er zijn ook partijen die moedwillig verhalen verdraaien, om zo in de media te komen. Dit broodje-aapverhaal wordt ook wel een hoax genoemd. Een recent voorbeeld is dat media het verhaal overnamen dat een Amerikaanse jongeman een cassettespeler in zijn auto aanzag voor de oplader van zijn iPhone. Het verhaal werd massaal opgepikt, maar blijkt volgens dit artikel op Bright niet waar te zijn.

In dit geval is de hoax grappig bedoeld en zit er geen verborgen agenda achter het verspreiden van dit nieuws. Het wordt anders wanneer moedwillig het publieke debat wordt gestuurd.

3. Het aangespoelde jongetje dat verplaatst zou zijn

Het cliché dat een foto meer zegt dan duizend woorden, werd afgelopen weken enorm duidelijk toen de foto van het verdronken jongetje Aylan de wereld over ging. De afbeelding werd meteen gebruikt om duidelijk te maken hoe erg de situatie was en riep op tot medemenselijkheid. Ophef! Nadien ontstonden de verhalen dat het jongetje zou zijn verplaatst om een betere foto te krijgen en dat de verdrinking zo werd misbruikt om het vluchtelingendebat te sturen. Nog meer ophef! Het ging nog verder, want de vader zou zelf een mensensmokkelaar zijn.

Uiteindelijk blijkt het jongetje niet verplaatst, maar was dat een foto van zijn verdronken broertje dat op een andere plek was aangespoeld.

4. Containers vol wapens voor vluchtelingen

Op Facebook verscheen het nieuws dat containers vol met spullen voor de vluchtelingen vol zat met wapens en munitie. Ook weer niet waar: de spullen waren niet bestemd voor vluchtelingen, maar voor de Soedanese politie.

5. Vluchtelingen die voedsel weigerden dat niet halal was

Er verscheen een filmpje waarin duidelijk te zien was dat mensen voedselpakketten weigerden. De begeleidende tekst was dat de spullen niet ‘halal’ zouden zijn en daarom door de moslims werd geweigerd. De reactie van menig persoon: “Belachelijk dat ze dat weigeren, ze worden toch geholpen?”

Het blijkt dat de mensen het voedsel in eerste instantie niet weigerden omdat het niet halal was, maar omdat ze slecht werden behandeld en dat zo kenbaar wilden maken. Ze hebben daarna de hulp wel aangenomen. Het Rode Kruis verklaarde trouwens dat er wel degelijk rekening wordt gehouden met de doelgroep en de hulpmiddelen dus wel halal waren.

6. Vechtende vluchtelingen met een ISIS-vlag

Een vechtpartij met de Duitse politie door vluchtelingen met een ISIS-vlag? Daar lijkt het inderdaad op. Ware het niet dat de foto al stamt uit 2012. Het is dus niet waar, maar wordt wel zo neergezet.

Als het kwaad al is geschied

Deze voorbeelden laten zien dat het verhaal net wat anders in elkaar steekt dan het in eerste instantie lijkt. Vaak is het kwaad dan al geschied, omdat het materiaal massaal gedeeld is, inclusief meningen voor en tegen. Een foto zegt inderdaad meer dan duizend woorden, maar dat wil niet zeggen dat het de juiste woorden zijn.

Wil je weten hoe je een hoax kunt ontdekken, kijk dan eens hier. Tekenen aan de wand kunnen bijvoorbeeld zijn dat namen niet goed overeenkomen, dat het nieuws te mooi lijkt om waar te zijn en dat details niet kloppen. Het is niet voor niets dat een hoax pas dagen later wordt ontmaskerd, want het vergt dus wat tijd om te ontdekken of een artikel wel of niet klopt.

Helaas gaan geduld en sociale media niet hand in hand. Heb je geen tijd om zelf op onderzoek uit te gaan naar de juistheid van de informatie, wees dan in ieder geval bewust van de mogelijkheid dat het verhaal net wat anders in elkaar zit. De relatie tussen onwetendheid en stelligheid werkt namelijk ook de andere kant op.

Dit verhaal verscheen ook op de blog van LEWIS.